بررسی چگونگی ارتباط امام رضا (علیه السلام) با اصحاب در کوفه، بغداد و قم

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد تفسیر اثری، دانشکده اهل البیت، دانشگاه اصفهان

2 استادیار دانشگاه شیراز

چکیده

کوفه، بغداد و قم از نقاط حساس شیعه‌نشین جهان اسلام بود. به سبب نقش سیاسی این سه شهر، امام رضا7 باید برنامه‌ای برای ارشاد و هدایت و تمدن‌سازی این مراکز مهم در نظر می‌گرفتند تا بتوانند کاروان بشریت را به سوی توحید و تداوم مدنیت اسلامی، رهنمون باشند. از طرفی فاصله محل استقرار امام7 با این مراکز زیاد است و امکان ارتباط حضوری امام وجود ندارد. با این فرضیه، پژوهش حاضر، در‌صدد است تا به این پرسش پاسخ دهد که با توجه به استقرار امام رضا7 در مدینه و خراسان، چگونه ایشان با اصحاب خود در سایر نقاط جغرافیایی چون کوفه، بغداد و قم در ارتباط بوده‌اند؟ بر اساس یافته‌های این مقاله، امام7 با وجود همه تنگناها و فشارها و خشونت‌‌های اعمال شده از سوی حاکمان وقت، با گزینش شخصیت‌های برجسته این مراکز همچون صفوان بن‌یحیی، یونس بن‌عبدالرحمن، و محمد بن‌ابی‌‌‌‌‌‌عمیر تشکیلات منسجم و سری شکل داده که از آن با عنوان سازمان وکالت امام یاد می‌شود و از طریق این سازمان، شبکه ارتباطی گسترده‌ای را در درون هر یک از این مراکز ایجاد نموده که این شبکه‌های ارتباطی حتی در درون دربار و حکومت وقت نیز نفوذ داشته و کلیه جریانات جامعه را به نفع شیعیان جهت‌دهی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


ـ الاخبار الطوال، دینوری، ابوحنیفه احمد بن‌داود، ترجمه: مهدوی دامغانی، محمود، تهران: نشر نی، چاپ چهارم، 1371 ﮬ . ش.
ـ اختیار معرفة الرجال، طوسی، محمد بن‌حسن، تصحیح، میرداماد استرآبادی، محقق: رجایی، سید مهدی، قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1404 ﮬ .  ق.
ـ اضواء علی عقائد الشیعة الامامیة، سبحانی، جعفر، قم: مؤسسة الإمام الصادق7، 1421 ﮬ .  ق.
ـ إعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، أبوعلی فضل بن‌حسن، تحقیق: غفاری، علی‌اکبر، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیه، 1339 ﮬ .  ق.
ـ اعیان الشیعه، امین، سیدمحسن، تحقیق: امین، سیدحسن، بیروت: دارالمعارف للمطبوعات، 1420 ﮬ .  ق.
ـ الإمام الصادق و المذاهب الأربعة، حیدر، اسد، بیروت‌: دار التعارف، 1422‌ ﮬ .  ق.
ـ بحار الأنوار، مجلسی، محمدباقر، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403 ﮬ .  ق.
ـ بصائر الدرجات، صفار، محمد بن‌حسن، تحقیق: کوچه‌باغی، میرزاحسن، تهران: اعلمی، 1404 ﮬ .  ق.
ـ پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، معارف، مجید، تهران: مؤسسه فرهنگی ضریح، چاپ اول، 1374 ﮬ . ش.
ـ تاریخ البغداد أو مدینة الاسلام، خطیب بغدادی، احمد بن‌علی، تحقیق: عطا، مصطفی عبدالقادر، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1395 ﮬ .  ق.
ـ تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، احمد بن‌واضح، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
ـ تاریخ تشیع، جعفریان، رسول، تهران: علم، 1387 ﮬ . ش.
ـ تاریخ طبری، طبری، محمد بن‌جریر، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
ـ تاریخ قم، قمی، حسن بن‌محمد، تحقیق: انصاری، محمدرضا، ترجمه: قمی، علی بن‌محمد، قم: کتابخانه حضرت آیت‌اللّه عظمی مرعشی، 1385 ﮬ . ش.
ـ تنقیح المقال فی علم الرجال، مامقانی، شیخ عبدالله، نجف: المطبعة المرتضویة، چاپ اول، 1403 ﮬ .  ق.
ـ جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا7 از مدینه تا مرو، عرفان‌منش، جلیل، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1374 ﮬ . ش.
ـ حیاة الامام الرضا7، قرشی، باقر شریف، بیروت: منشورات سعید بن‌جبیر، بی‌تا.
ـ الخرائج و الجرائح، راوندی، قطب‌الدین، تحقیق: مؤسسة الامام المهدی(عج)، قم: نشر مؤسسة الامام المهدی(عج)، بی‌تا.
ـ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حلی، حسن بن‌یوسف، قم: دارالذخائر، 1411 ﮬ .  ق.
ـ دائرة المعارف تشیع، حاج سیدجوادی و دیگران، احمد صدر، تهران: انتشارات سازمان دایرة المعارف تشییع، 1318 ﮬ . ش.
ـ دلائل الامامة، طبری آملی، محمد بن‌جریر، قم: مؤسسة البعثة، 1413 ﮬ .  ق.
ـ رجال ابن داوود، ابن داوود حلی، تقی‌الدین، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383 ﮬ . ش.
ـ رجال کشی، کشی، محمد بن‌عمر، تحقیق: رجایی، مهدی، قم: مؤسسه آل‌البیت، بی‌تا.
ـ رجال نجاشی، نجاشی، احمد بن‌علی، تحقیق: شبیری زنجانی، سید موسی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، 1416 ﮬ .  ق.
ـ الرجال، طوسی، محمد بن‌حسن، تحقیق: قیومی اصفهانی، جواد، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1415 ﮬ .  ق.
ـ عیون اخبار الرضا7، صدوق، ابی‌جعفر محمد بن‌علی بن‌حسین، تحقیق: اعلمی، شیخ حسین، بیروت: منشورات مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1404 ﮬ .  ق.
ـ عیون اخبار الرضا7، صدوق، ابی‌جعفر محمد بن‌علی بن‌حسین، ترجمه: غفاری و مستفید، تهران‌: صدوق، 1372 ﮬ . ش.
ـ الغیبة، طوسی، محمد بن‌حسن، تحقیق: طهرانی، عباداللّه و ناصح، علی احمد، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اول، 1411 ﮬ .  ق.
ـ الفهرست، ابن ندیم، محمد بن‌اسحاق، ترجمه و تحقیق: تجدد، محمدرضا، تهران: امیرکبیر، 1366 ﮬ . ش.
ـ الفهرست، طوسی، محمد بن‌حسن، نجف: مکتبة المرتضویة، بی‌تا.
ـ الکافی، کلینی، محمد بن‌یعقوب، تصحیح و تعلیق:، غفاری، علی‌اکبر، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، 1368 ﮬ . ش.
ـ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ابوالحسن علی بن‌أبی‌الکرام الشیبانی، تحقیق: شیری، علی، بیروت: دار إحیاء التراث، 1408ﮬ .  ق.
ـ کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی، رجبی، محمدحسین، تهران: انتشارات دانشگاه امام حسین7، چاپ اول، 1378 ﮬ . ش.
ـ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، ابوالحسن علی بن‌حسین، تحقیق: محی‌الدین عبدالحمید، محمد، بیروت: دارالمعرفة، بیتا.
ـ معجم البلدان، حموی، شهاب‌الدین یاقوت بن‌عبدالله، تصحیح: مرعشی، محمد عبدالرحمن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی و مؤسسه التاریخ العربی، بی‌تا.
ـ معجم الرجال الحدیث، خویی، سید ابوالقاسم، قم: مرکز نشر آثار شیعه، 1369 ﮬ . ش.
ـ مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، علی کاتب، تحقیق: صقر، سیداحمد، بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.
ـ مناظرات تاریخی امام علی بن‌موسی‌الرضا7 با پیروان مذاهب و مکاتب مختلف، مکارم شیرازی، ناصر، مجموعه آثار دومین کنگره جهانی حضرت رضا7، 1366 ﮬ . ش.
ـ مناقب آل أبی‌طالب، ابن شهرآشوب، محمد بن‌علی، تصحیح و تعلیق: رسولی محلاتی، سید هاشم، قم: مؤسسه انتشارات علامه، بی‌تا.